بخش 7

خشمْ احساسی طبیعی در انسان است که همۀ افراد آن را به‌نوعی تجربه می‌کنند. معمولاً هر وضعیتی که فرد را ناکام کند باعث خشمگین شدنِ وی می‌شود. ناکامی به معنای نرسیدن به خواسته‌های فردی است و وقتی عاملی مانع رسیدنِ فرد به هدف و خواسته‌هایش می‌شود خشم و عصبانیت رخ می‌‌دهد. عواملی، ازجمله عوامل جسمانی (مثل خستگی مفرط)، محدودیت‌ها ( مثل معلولیت یا ناتوانی جسمی پس از یک حادثه)، کم‌کاری‌های فرد ‌(مثل آماده‌ نبودن برای امتحان)، و رفتار نادرست دیگران (مثل سخت‌گیری بی‌دلیل، تحقیر کردن و مسخره کردن، و فریب دادنِ شخص) می‌تواند موجب خشمگین شدن افراد شود. پرخاشگری رفتاری است که با برانگیختگی هیجانی همراه است و به‌علت ناکامی در رسیدن به منظور و هدفی رخ می‌دهد. پرخاشگری نشانۀ آن است که فرد یا افراد نتوانسته‌اند در جامعه به سازگاری برسند و با دیگران کنار بیایند. در آیات و روایات بر فروخوردنِ خشمِ نادرست و مهار پرخاشگری تأکید شده‌است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در این باره فرمودند: «انسان هیچ جرعه‌اى ننوشید که نزد خدا از جرعۀ خشمى که براى رضاى خدا فروخورد بهتر باشد.»[1] البته این احساس هم مانند سایر احساسات بشر دو بعد نفسانی و الهی دارد. اگر خشم به‌طور صحیح مدیریت شود، ممکن است گاهی هم سودمند باشد و فرد را در راه رسیدن به اهدافی متعالی یاری کند. برای مثال، همین خشم است که در مواقعی ضروری، انرژی و قدرت لازم برای دفاع از ارزش‌ها، دفاع از سرزمین، و دفاع از حیثیت و آبرو را به افراد می‌دهد.   [1]) نهج‌الفصاحه، ص ۶۹۷.