بخش 3

حزن و شادی دو مفهوم شناخته‌شده‌اند. افراد با تمام تفاوت‌ها و تمایزاتی که میانشان حاکم است، درک یکسانی از مفهوم غم و شادی دارند. به سختیِ زمین «حزن» می‌گویند و نفْس را به‌خاطر غمی که برای آن به‌وجود می‌آید و موجب سختی و دگرگونی آن می‌شود، حزین می‌گویند که خلافِ فرح و شادی است.[1] البته برخی از غم‌ها و اندوه‌ها مثل غم و اندوهِ از دست دادنِ فرصتِ‌ اعمالِ شایسته و نیکی کردن‌ها پسندیده است، مشروط بر این‌که شخص تصمیم بگیرد گذشته را جبران کند و با غنیمت شمردنِ امروز، به اعمال شایسته و نیک بپردازد. علاوه‌بر عواملی مثل مرگ بستگان و عزیزان، شکست‌ها و ناکامی‌ها، تنهایی و غربت، فاصله گرفتن از جمع دوستان و آشنایان، و فقر و نیازمندی، عوامل دیگری هم ممکن است که در افراد حزن و اندوه ایجاد کنند، عواملی که ریشۀ معنوی دارند و شناختشان به افراد کمک می‌کند تا حزن و اندوه را برطرف سازند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از: ارتکاب گناه و معصیت؛ دلبستگی به دنیا؛ ناامیدی و منفی‌نگری؛ کوتاهی در عمل؛ ناشکیبایی و جزع‌وفزع کردن؛ لذت‌گرایی و شهوت‌رانی؛ خشم و غضب بی‌جا، و مانند این‌ها.   [1]) راغب اصفهانی، مفردات، ج ۱، ص ۴۷۸.