یک معلم ابتدای: بچه‌ها بد نشدند ما قدیمی هستیم
بنیاد تحول اجتماعی؛ «هر سال ابتدای سال تحصیلی از دانش‌آموزان می خواهم یک گلدان به کلاس بیاورند و آخر سال به خانه ببرند. چینش کلاس ما هم به این ترتیب است که میز و صندلی‌ها دور تا دور چیده می‌شود و وسط کلاس گل‌ها قرار می‌گیرد.» بخشی از صحبت‌های خانم رفیع پور معلم ابتدای مدارس کشور است.
او در گفتگوی که با خبرگزاری ایرنا داشته از سبک‌های نورآوری که در طول سال‌های آموزشی داشته سخن گفته و او این سبک‌ها را حاصل ارتباطی می‌داند که با خانواده دانش آموزان داشته است.
رفیع پور که سال‌ها در کسوت آموزگار ابتدایی، معاون پرورشی و مدیر مدرسه ابتدایی مشغول به خدمت بوده است از تجربیات شیرین خود در کلاس‌های درس می‌گوید. این معلم نمونه، اولین تجربه معلمی خود را در سن یازده سالگی زمانی که خودش کلاس پنجم ابتدایی بوده است، عنوان کرد و توضیح داد: در آن سال، معلم پایه اول بعضی روزها گویا به دلیل مشغله در مدرسه حضور نمی‌یافت و در آن روزها مدیر مدرسه از من که کلاس پنجم بودم می‌خواست که بروم و آن دانش آموزان کلاس اولی را ساکت کنم و کلاس را نگه دارم و این تجربه کوتاه در سن یازده سالگی لذت آموختن به دیگران را به من چشاند و باعث شد به معلمی علاقه‌مند شوم.
وی ادامه داد: از کودکی بیشتر بازی‌های من، حتی وقتی تنها بودم، معلم بازی بود. یعنی خودم هم در نقش معلم و هم شاگرد بودم. سؤال می‌کردم، اسم تک تک بچه‌ها را ذهنی می‌گفتم، جواب می‌دادم، به آنها نمره می‌دادم. در واقع معلمی یکی از علایقی بود که من از دوران کودکی داشتم و با معلم بازی آن را نشان می‌دادم.
رفیع پور نخستین که از آموزش در نهضت سوادآموزی شروع کرده بود به اولین تجربه تدریس در یک کلاس پرجمعیت اشاره کرد و افزود: اولین سال تدریس من در یکی از پر جمعیت‌ترین کلاس‌های منطقه بود که هر معلمی آن را قبول نمی‌کرد و این کلاس را به من سپردند. من در همان سال اولم، در آن کلاس پر جمعیت که پر از دانش آموزان ناسازگار هم بود، شاید به اندازه چند سال تجربه کسب کردم.
این معلم دوره ابتدایی اظهارداشت: در آن زمان برای اطلاع از روند آموزش و کیفیت آموزشی، فرم‌هایی را طراحی کردم که ماهیانه اولیاء و دانش‌آموزان نظرات خود را بدون ذکر نام اعلام می‌کردند و با مطالب و نظرات مفید آنها، نقاط ضعف را کمتر و نقاط قوت را برای سال‌های بعد استفاده می‌کردم؛ به عنوان مثال من در سال‌های اول تدریس، معلّم بسیار سخت‌گیری بودم امّا جمع آوری نظرات اولیاء و دانش آموزان باعث شد که رویکردم را تغییر دادم. مثلاً بچه‌ها می‌نوشتند که وقتی سر کلاس بلند صحبت می‌کنید، ترس بر ما غالب می‌شود و متوجه درس نمی‌شویم.
در سال‌های اول تدریس، معلّم بسیار سخت‌گیری بودم امّا جمع آوری نظرات اولیاء و دانش آموزان باعث شد که رویکردم را تغییر دادم. مثلاً بچه‌ها می‌نوشتند که وقتی سر کلاس بلند صحبت می‌کنید، ترس بر ما غالب می‌شود و متوجه درس نمی‌شویم
معلم باید به‌گونه‌ای تدریس کند که بر دانش آموز تأثیر مثبت داشته باشد؛ به‌گونه‌ای که دانش‌آموزان از سر شوق محو یادگیری شوند البته این فضا برای معلم هم باید به همین ترتیب باشد و آنها زمان ورود به کلاس هر مشکل و مساله‌ای را پشت در کلاس بگذارند و با همه توان برای تعلیم و تربیت دانش‌آموزان سرکلاس حاضر شوند
رفیع پور به ضرورت بهره‌مندی از تجارب دیگر معلمان نیز اشاره کرد و گفت: معلم ها باید از شنیدن تجربیات دیگران استقبال کنند. من از معلمانی که سابقه بیشتری داشتند و می‌دیدم که در کلاس موفق تر هستند، می‌پرسیدم که چه کار می‌کنید؟ درواقع دوست داشتم از تجربیات آنها کمک بگیرم و تجربیات مثبت آنها را به نحو مطلوب در کلاس خودم اجرا می‌کردم.
وی ادامه داد: بسیاری از فرهنگیان که از دانشگاه وارد فضای معلمی می‌شوند، تصور می‌کنند که دروس دانشگاهی برای کار معلمی کفایت می‌کند امّا حقیقت این است که آموخته‌های آنها، شاید یک پنجم چیزی باشد که در کلاس کاربرد دارد.
معلم نمونه در اجرای موفق سند تحول آموزش و پرورش توضیح داد: تجربه در حرفه معلمی بسیار مهم است و باید توجه شود که کودکان امروز از هوش و ذکاوت و توانمندی‌ها و قابلیت های بسیاری بهرهمند هستند و معلمان باید مبتنی بر این مولفه‌ها تدریس کنند.
فرمی آموزشی به نام «من امروز در کلاس»
رفیع پور درباره دانش آموزان ناسازگاری گفت: روش‌های مختلفی برای این دسته از دانش‌آموزان امتحان کردم اما کمتر نتیجه می‌داد تا اینکه فرم‌هایی را به عنوان «من امروز در کلاس» طراحی کردم. در طول هفته، هر وقت که فرصت داشتیم و درس‌ها سبکتر بود، به بچه‌ها می‌گفتم می‌آیید خودمان را ارزیابی کنیم؟ در واقع تلاش داشتم هر دانش آموز خودش را ارزیابی کند.
وی درباره این روش خودسنجی توضیح داد: این فرم ها با سه رنگ قرمز، زرد و سبز پر می‌شد و همه با این سه رنگ، خودشان را در معیارهای مختلف ارزیابی می‌کردند. مثلاً پرسیده بودم امروز چقدر حرف زدم؟ چقدر به درس گوش کردم؟ چقدر با دوستم مهربان بودم؟ اولین بار هم خودم را برای بچه‌ها ارزیابی کردم و سعی کردم رنگ‌های قرمز و زرد را در ارزیابی روز خودم به کار ببرم. بچه‌ها دیدند که منِ معلّم خودم را صحیح و درست ارزیابی می‌کنم و این باعث شد که آنها هم خودشان را صادقانه ارزیابی کنند.
رفیع پور اضافه کرد: در یکی دو ماه اوّل، رنگ‌های قرمز، مخصوصاً برای بچه‌های ناسازگار و بچه‌های بیش فعّال کلاس به شدّت زیاد استفاده شده بود امّا به مرور آنها رنگ‌های سبز را اضافه کردند و البته تغییر رفتار آنها به وضوح مشخص بود.
مهارت آموزی محور اجرای «برنامه ویژه مدرسه (بوم)» حول محورهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است؛ دقیقاً موضوعی که در آموزش و پرورش کمتر توجه قرار دارد.
اجرای موفق «برنامه ویژه مدرسه (بوم)»
وی که به دلیل خلاقیت و استفاده از روش‌های نوین تدریس در جشنواره‌ی الگوهای برتر تدریس، ۶ دوره رتبه نخست را کسب کرده است، با اشاره به اجرای «برنامه ویژه مدرسه (بوم)» حول محورهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش گفت: مهارت آموزی محوریت این طرح بود؛ دقیقاً موضوعی که در آموزش و پرورش کمتر توجه قرار دارد.
قرار نیست دانش آموز یک گوشه کلاس بنشیند و معلم مطالب درسی را یاد دهد و بگذرد
معلم نمونه در اجرای موفق سند تحول آموزش و پرورش افزود: «برنامه ویژه مدرسه (بوم)» در شش ساحت تعلیم و تربیت اعتقادی، اقتصادی، علمی، اجتماعی، زیستی و هنری که در سند تحول آمده است، برنامه ریزی شد و هر یک از دانش‌آموزان براساس استعدادها و علایق خود در هریک از برنامه‌های طراحی شده فعالیت کردند.
رفیع پور با اشاره به اینکه برای اجرای طرح از نظر مالی در مضیقه بودیم و بودجه جداگانه‌ای هم برای این برنامه به تخصیص نیافته بود، گفت: در اجرای این برنامه‌ها علاوه بر دانش‌آموزان از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های اولیاء و محله‌ای که مدرسه در آن قرار گرفته نیز استفاده می‌شود و از مهارت‌ها و توانمندی‌های اولیاء و معلمان برای آموزش در ساحت‌های ششگانه کمک گرفتیم.
این مدیر موفق با اشاره به ظرفیت‌های محلی گفت: هر سال آتش نشانان برای آموزش به دانش‌آموزان در مدرسه حضور می‌یابند و نکات ایمنی را به آنها یادآور می‌شوند اما برای اجرای «برنامه ویژه مدرسه (بوم) «از آتش‌نشانان اجازه گرفتیم که خود دانش آموزان کپسول را بردارند و آتش را خاموش کنند. این تجربه باعث شد که دانش‌آموزان هم از این برنامه که هر سال برگزار می‌شود لذت بیشتری ببرند و در میان شور و شعف، یادگیری هم بهتر اتفاق بیفتد.
وی با اشاره به صدور کارنامه‌های مهارت آموزی افزود: اصولاً در مقطع ابتدایی، وظیفه مدرسه این است که استعدادهای دانش‌آموزان را کشف کند تا آنها به دنبال شکوفایی علایق خود بروند.
این مدیر مقطع ابتدایی گفت: اجرای موفق برنامه‌های متعدد در «برنامه ویژه مدرسه (بوم)»موجب شد تا مدرسه، مورد تحسین وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت و تجارب این برنامه‌ها به عنوان مدرس کشوری موفق به همکاران در دیگر شهرستان‌ها و استان‌ها انتقال یافت همچنین در برنامه ها و فعالیت‌های آموزشی و پرورشی گوناگون، نظیر المپیاد ها، مسابقات ورزشی، مسابقات پژوهشی جابر ابن حیان، مسابقات فرهنگی و هنری، یادواره‌های شهدا و...، دانش آموزان این مدرسه موفق شدند رتبه‌های اول و برتر را کسب کند.
ویژگی‌های مدرسه خوب
معلم باید به‌گونه‌ای تدریس کند که بر دانش آموز تأثیر مثبت داشته باشد؛ به‌گونه‌ای که دانش‌آموزان از سر شوق محو یادگیری شوند البته این فضا برای معلم هم باید به همین ترتیب باشد
وی درباره ویژگی‌های مدرسه خوب گفت: مدرسه باید به گونه‌ای باشد که دانش آموز هر روز صبح با شور و شوق و کنجکاوی وارد شود و در پایان روز که از مدرسه می‌رود، همان شور و شوق را داشته باشد. دانش آموز باید احساس کند که مدرسه فضای جذابی است. قرار نیست دانش آموز یک گوشه کلاس بنشیند و معلم مطالب درسی را یاد دهد و بگذرد.
معلم نمونه در اجرای موفق سند تحول آموزش و پرورش افزود: معلم باید به‌گونه‌ای تدریس کند که بر دانش آموز تأثیر مثبت داشته باشد؛ به‌گونه‌ای که دانش‌آموزان از سر شوق محو یادگیری شوند البته این فضا برای معلم هم باید به همین ترتیب باشد و آنها زمان ورود به کلاس هر مشکل و مساله‌ای را پشت در کلاس بگذارند و با همه توان برای تعلیم و تربیت دانش‌آموزان سرکلاس حاضر شوند.
دلپذیر کردن فضای کلاس برای دانش‌آموزان
این معلم موفق درباره دلپذیر کردن فضای کلاس برای دانش‌آموزان به تجربه خود اشاره کرد و گفت: هر سال ابتدای سال تحصیلی از دانش‌آموزان می خواهم یک گلدان به کلاس بیاورند و آخر سال به خانه ببرند. چینش کلاس ما هم به این ترتیب است که میز و صندلی‌ها دور تا دور چیده می‌شود و وسط کلاس گل‌ها قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: نتیجه این است که در طول سال هم فضای کلاس شاداب و با طراوت می‌شود و هم گل‌ها چند برابر رشد می‌کنند چون همانطور که گل‌ها باعث شادابی ما می‌شدند، شور و شعف دانش آموزان هم بر رشد گل‌ها و گیاهان تأثیر مثبت می‌گذارد.
معلم باید یک روانشناس خوب باشد
رفیع پور گفت: معلم باید یک روانشناس خوب باشد تا بتواند با نگاه به تک تک دانش آموزان روحیه آنها را درک کند. اگر من روانشناس خوبی باشم، همین که ببینم دانش آموزی ناراحت است، اول ناراحتی او را برطرف می‌کنم تا بتواند با کلاس و درس ارتباط خوبی برقرار کند.
معلم نمونه در اجرای موفق سند تحول آموزش و پرورش با اشاره به تفاوت‌های نسلی اظهارداشت: گاهی بعضی از همکاران می‌گویند بچه‌ها بد شده‌اند. درحالی که اینطور نیست بلکه اکنون دانش‌آموزان بسیار جلوتر از ما هستند؛ بنابراین روش تدریس و روش برخورد معلمان نیز مبتنی بر شرایط دانش‌آموزان و نسل جدید باید تغییر یابد.
وی با تاکید بر اینکه دانش معلمان باید به روز باشد، افزود: حقیقت این است که بچه‌های ما بسیار باهوش‌تر و تیزبین‌تر شده‌اند اما مهارت‌های کمتری را فراگرفته‌اند. مخصوصاً در دوران کرونا که بچه‌ها بیشتر در فضای مجازی بودند، باعث شده که از مهارت‌های اصلی دور شوند البته تغییر سبک زندگی و تربیتی خانواده‌ها هم روی این امر تأثیر گذاشته است.