بنیاد تحول اجتماعی؛ گسترش شهرنشینی، افزایش هزینه های زندگی، تغییر نگرش و تمایل خانواده ها در کاهش تعداد فرزندان، افزایش سطح بهداشت و کاهش سطح مرگ و میر نوزادان و بالا رفتن امید به زندگی از عوامل موثر در کاهش رشد جمعیت هستند.
در سال‌های اخیر به دلیل کاهش چشمگیر رشد جمعیت و نزدیک شدن کشور به بسته شدن پنجره رشد جمعت، دولت‌ها با سیاست‌های تشویقی به دنبال افزایش نرخ رشد جمعیت هستند، این در حالی است که هنوز سیاست رشد جمعیت نوانسته جلوی خطر وارد شدن ایران به بحران جمعیت را بگیرد.
در حال حاضر میانگین جمعیت جوان ایران از میانگین جعیت جوان دنیا بالاتر است و به همین دلیل گفته می‌شود، جمعیت ایران به دوره فرصت جمعیتی ورود کرده است که این دوره، دوره ای بالقوه و سرشار از فرصت های تکرار نشدنی رشد و توسعه اقتصادی است.
تا می‌توانیم کشور را ثروتمند کنید
رهبر انقلاب هم این فرصت را برای رشد اقتصادی و بهبود شرایط در آینده مهم می‌دانند و در دیدار با فعالان بخش اقتصادی گفتند: جمعیت جوان کشور بحمدالله اکنون خوب است اما با روند فعلی فرزندآوری، آینده جمعیتی از این لحاظ مبهم است. بنابراین باید با رشد سریع و مستمر، کشور را ثروتمند کنیم زیرا در روزی که جوان به اندازه کافی نداشته باشیم، ثروتمند شدن کشور ممکن نیست.
بر اساس آخرین آمار منتشر شده، میانگین سنی کشور در سال 1395 به 31 سال رسید، این در حالی است که در سال 1365 این عدد 22 سال بود. این موضوع نشان می‌دهد که نسل جوان کشور در حال کم شدن است که به گفته کارشناسان حوزه جمعیت این کاهش پیامدهای ناگواری را به همراه خواهد داشت.
در حال حاضر ایران با دارا بودن یک درصد از جمعیت جهان، نوزدهمین کشور پرجمعیت کره زمین محسوب می‌شود. ایران تا سال 2050 در میان 26 کشور نزدیک خود، به پایین ترین میزان باروری خواهد رسید که بارها کارشناسان نسبت به این موضوع اختار داده بودند.
همچنین با توجه به نصف شدن نرخ موالید، سطح مرگ و میر که در سال 2015، 4.7 بود، در سال 2050 به 8.4 خواهد رسید. بر اساس داده‌های آماری کاهش رشد جمعیت با افزایش شهر نشینی رابطه مستقیم دارد. میزان روستانشینی در سال 1335، حدودا 70 درصد بود اما در سال 1395، این میزان به کمتر از 30 درصد رسید.
جمعیت افراد بیشتر از 65 سال در سال 1335، تقریبا 4 درصد بود که بر اساس آخرین آمار این عدد به 6.1 درصد افزایش یافته است. کاهش نرخ رشد جمعیت علاوه بر پیامدهای اقتصادی برای کشور، دارای ابعاد مختلف پیامدهای اجتماعی و همچنین ناهنجاری‌های اجتماعی شود.
"رابت نگل" جمعیت شناس فرانسوی گفته که »خطر ابتلا فرزند خانواده‌های که کمتر از دو فرزند دارند، به مواد مخدر و روانگردان‌ها، بیش از 30 درصد بیشتر از افرادی هستند که در خانواده‌های پر جمعیت زندگی می‌کنند.« به گفته او کاهش نرخ رشد جمعیت بدترین بحران تاریخ خواهد شد که در آن هیچ دستگاه و سازمانی توان مقابله با پیامدهای آن را نخواهد داشت.
جان رایان، دین شناس کاتولیک آمریکایی، از زنان می خواهد که بچه های زیادی داشته باشند. او معتقد است تأمین خانواده های بزرگ، به انواعی از نظم نیاز دارد که حاصل آن زندگی موفق است. نوع زندگی ای که فقط با داشتن هزینة ادامة زندگی اتفاق می افتد؛ یعنی ایثارکردن، احیای خود برای دست برداشتن از امکانات و پیش دستی برای رسیدن به آینده.
محققان آمریکایی می‌گویند «افزایش جمعیت در کشورهای در حال توسعه نه تنها موقعیت سیاسی برتر آمریکا را به خطر می‌اندازد، بلکه مانع اصلی در راه توسعه جهانی است».
تقریبا تمامی کشورها به خصوص کشورهای توسعه یافته به منظور جبران بحران جمعیت اقدام به جذب مهاجران از کشورهای مختلف می‌کنند. آن‌ها با این اقدام علاوه بر اینکه مشکل جمعیتی و نیاز جمعیتی خود را حل می‌کنند از بروز مشکلات اقتصادی، اجتماعی و امنیتی جلوگیری خواهند کرد، به همین دلیل است که مزایای زیادی برای مهاجران در نظر گرفته می‌شود.